ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ «ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΤΣΕΛΙΟΥ»

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

 «ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΤΣΕΛΙΟΥ»

 

       

Το τραγούδι του «Τσέλιου» είναι ένα παλιό παραδοσιακό τραγούδι που είχε ξεχωριστή θέση στα έθιμα του γάμου.
Το Σάββατο το βράδυ, λίγο πριν από τη μεγάλη μέρα του γάμου, για τους κοντινούς συγγενείς της νύφης, το βράδυ αυτό ήταν η στιγμή της χαλάρωσης και της διασκέδασης μετά από μια ολόκληρη εβδομάδα γεμάτη εργασία στις προετοιμασίες, στο ράψιμο, στο στόλισμα, μαγειρέματα και ετοιμασίες του χώρου για το γλέντι της επόμενης μέρας του γάμου.
Το βράδυ αυτό ανήκε στους συγγενείς, που αυτοί έντυναν και τραγουδούσαν με συγκίνηση και κέφι τον «Τσέλιο» δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα χαράς αλλά και αποχαιρετισμό για τη νύφη που θα έφευγε από το πατρικό της.

Ο Ρόλος του «Τσέλιου»

 Η παρουσία του «Τσέλιο»  ανήκει στο  σατιρικό κομμάτι του γάμου που δεν ήταν απλώς μια γιορταστική φιγούρα, αλλά είχε σημαντικό σατιρικό καθήκον  ως "ο φύλακας της νύφη και  με σατιρικούς τρόπους" να διατηρεί την τάξη" σε διάφορες φάσεις κατά τη διάρκεια του γάμου.

    Φαίνεται πως το Σάββατο πριν τον γάμο είχε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς ήταν η μέρα αφιερωμένη στη χαλάρωση και τη διασκέδαση των ανθρώπων που εργάστηκαν ακούραστα για την προετοιμασία.

           Αφού ολοκληρωθούν όλες οι ετοιμασίες, το μόνο που απομένει είναι η προετοιμασία του «Τσέλιου» και η γιορτή που τον συνοδεύει. 

        Το Σάββατο, σύμφωνα με το έθιμο, δεν είναι μια απλή νύχτα. Είναι η στιγμή που όσοι μόχθησαν όλη την εβδομάδα, οι συγγενείς, οι φίλοι, οι γείτονες, βρίσκουν την ευκαιρία να γιορτάσουν, να τραγουδήσουν και να διασκεδάσουν. 

Το έθιμο προέβλεπε πως τον τιμητικό ρόλο του «Τσέλιου» το είχε  ένα κορίτσι, ντυμένο με παραδοσιακή φορεσιά του τσολιά.

 Η ενδυμασία του  «Τσέλιου» περιλάμβανε:

Μαύρο τσόχινο καπέλο

Άσπρη φουστανέλα

Κάλτσες και πόχες με φούντες πάνω στις μύτες

Μαύρο γελέκι, κλπ 

    Το τραγούδι του «Τσέλιου» συνοδεύει τη στιγμή της προετοιμασίας του, προσδίδοντας μια τελετουργική διάσταση στην ένδυσή του.

       Οι στίχοι δείχνουν τη φροντίδα και τον σεβασμό με τον οποίο περιβαλλόταν ο ρόλος του, καθώς κάθε στοιχείο της φορεσιάς του είχε τη δική του σημασία. 

        Καθώς ο «Τσέλιος» ντυνόταν, το τραγούδι λειτουργούσε ως μια προτροπή, ένα καλό να του δοθούν όλα τα απαραίτητα: 

Την ιστορία και το τραγούδι του Τσέλιου  μας τα ομολόγησε η Αθηνά Γκαμπέση στη Γλύνα το 1985

Φέρτε του Τσέλιου καλή αρμάτα,

φέρτε του Τσέλιου καλό ζωνάρι,

φέρτε του Τσέλιου καλό καπέλο,

φέρτε του Τσέλιου καλό γελέκι,

παπούτσια, κάλτσες κ.λ.π.       

Φέρτε του Τσέλιου και το σπαθί του

....και την υπόλοιπη στολή του. 

         Έτσι, το Σάββατο βράδυ γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στην προετοιμασία και την ολοκλήρωση του γάμου. Μια στιγμή κεφιού, τραγουδιού και κοινής χαράς, όπου όλοι μοιράζονται όχι μόνο τον κόπο τους, αλλά και τη χαρά.

          Όμως, αυτή η γιορτή δεν σημαίνει ξεκούραση για πάντα. Την Κυριακή του γάμου, όλοι θα βρεθούν ξανά στο καθήκον τους, ο καθένας με τον δικό του ρόλο. Θα φροντίσουν το τραπέζι, οι μουσικοί θα παίξουν τις μελωδίες του γλεντιού, οι συγγενείς που θα βοηθήσουν στη ροή της τελετής και της γιορτής.

      Το έθιμο του «Τσέλιου» είναι ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό κομμάτι της γαμήλιας παράδοσης της Δερόπολης, με ρίζες από παλιά που άντεξε περίπου ως τη δεκαετία του 1930.

       Το τραγούδι του «Τσελίου» δεν ήταν μόνο μέρος της γιορτής του Σαββάτου αλλά είχε και συμβολικό ρόλο το πρωί της Κυριακής, όταν ξεκινούσε ο γάμος. 

      Οι συγγενείς και οι φίλοι το χόρευαν με τελετουργικό τρόπο, σηματοδοτώντας την αρχή του γάμου.

Εδώ χορεύαμε εψές μωρέ Τσέλιο,
εδώ χορεύαμε εψές μιριζότι.
Και χορέψανε καλά μωρέ Τσέλιο,
και χορέψανε καλά μιριζότι.
Ποιος δε χόρεψε καλά μωρέ Τσέλιο,
ποιος δε χόρεψε καλά μιριζότι.
Ποιος δεν χόρεψε καλά μωρέ Τσέλιο,
ποιος δεν χόρεψε καλά βγάλ' τον έξω 

      Ενδιαφέρον στοιχείο του εθίμου είναι ο ίδιος ο ρόλος του ίδιου του «Τσέλιου». Ένα νεαρό κορίτσι, ντυμένο με την παραδοσιακή φορεσιά του τσολιά, είχε το καθήκον να είναι ο φύλακας της νύφης κατά τη διάρκεια του γάμου.

Ο ρόλος αυτός ήταν τιμητικός και είχε συμβολική σημασία, ίσως σχετιζόμενος με την προστασία της νύφης από κακόβουλα βλέμματα ή γνωστές καταστάσεις.

Το Κλασικό Φαγητό της Βραδιάς του Σαββάτου: Ο Πατσάς

    Το παραδοσιακό φαγητό της βραδιάς ήταν ο πατσάς, φτιαγμένος από τα εντόσθια των σφαχτών της προετοιμασίας των φαγητών του γάμου. Τα εντόσθια έπρεπε να μαγειρεύονται αμέσως, καθώς δεν διατηρούνταν μέχρι την επόμενη μέρα. Έτσι, το Σάββατο βράδυ γινόταν μια μικρή «προπαρασκευαστική» γιορτή, όπου οι συγγενείς και οι βοηθοί του γάμου μαζεύονταν, έτρωγαν, έπιναν και γιόρταζαν πριν την Κυριακή τη μεγάλη μέρα του γάμου.

    Ο πατσάς, με το δυνατό του άρωμα και τη θρεπτική του αξία, ήταν το ιδανικό πιάτο για να ανακτήσουν δυνάμεις όσοι είχαν εργαστεί σκληρά. Συνοδευόταν συχνά με τσίπουρο, προσθέτοντας ακόμα περισσότερη ζεστασιά στην ατμόσφαιρα.

     Συνήθως, αυτό που περίσσευε από το βράδυ,  το ξανά σέρβιραν πάλι την Κυριακή το πρωί στους συγγενείς που ξημέρωσαν στο σπίτι και ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν πάλι τα καθήκοντα τους αναλαμβάνοντας ο καθένας  το δικό του ρόλο σε όλη τη διάρκεια  του γάμου.

     Έπειτα, η βραδιά συνέχιζε με τραγούδι και χορό, με το έθιμο του «Τσέλιου» να δίνει τον δικό του ξεχωριστό τόνο στην προετοιμασία του γάμου.

     Το έθιμο του «Τσέλιου» διατηρήθηκε για δεκαετίες στη Δερόπολη και καταγράφεται σε τουλάχιστον δύο ιστορικά λαογραφικά βιβλία της περιοχής. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλες πηγές που αναφέρονται σε αυτό, καθώς τέτοιες παραδόσεις καταγράφονται συχνά από διάφορους λαογράφους:

Στο Ιστορικό-λαογραφικό βιβλίο του Γεωργίου & Χρήστου Καλυβόπουλου «Βουλιαράτι-Δερόπολη Βόρειο Ηπείρου» σελ: 247 και  «Ο χορός που μέριασε τη λύπη» σελ: 155 του Χρήστο Γιάννη.

 "Τσέλιος" - οι "ΙΣΟΚΡΑΤΙΣΣΕΣ" στη Μεγάλη Γιορτή Πολυφωνικού Τραγουδιού 2017  

Το βίντεο θα παίζει όσο ο δικαιούχος που έχει ελεύθερο στο διαδίκτυο. 

πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=5WqVEEwyaoc  

  

 

 

Χρήστος Γιάννης

Ιστορικός Λαογράφος 

Αθήνα 1/7/2017

Τελευταία σύνταξη 15.2.2025

ΤΟ ΛΙΘΑΡΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ

ΤΟ ΛΙΘΑΡΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ 

 

 Το «Κόκκινο Λιθάρι» είναι τοπωνύμιο στο βόρειο τμήμα του χωριού Βραχογοραντζή.

 Ένα όνομα που δεν κουβαλά έθιμα, ούτε θρύλους, δεν τυλίγεται σε μυστήρια και μύθους, ούτε κρύβει ιστορίες για νεράιδες και νύφες χαμένες σε λησμονημένα παραμύθια από εκείνα που μας  διηγούνται  οι γιαγιάδες για το μύθο της νύφης που μοιάζει με νεράιδα.  

     Το παραπάνω έρχεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. 
          Ένα ψίκι που ερχόταν από τα πέρα τα χωριά του Πωγωνιού ​​(τα τέσσερα ακρινά χωριά των πρώην  Ριζών,  Αργυροχώρι, Χρυσόδουλη, Μαυρόπουλο και Ζάβραχο, που μετά την καταχώριση των συνόρων παραχωρήθηκαν στο  Δήμο του σημερινού Ελληνικού Πωγωνιού) μετά από πολύωρο ταξίδι, ακούμπησαν να ξαποστάσουν λίγο κάτω από το κόκκινο λιθάρι. 

       

    Στο σημείο γύρω του τεράστιου βράχου υπάρχουν πολλές πέτρες ώστε να μπορέσουν να ξεκουραστούν για λίγο για να συνεχίσουν μετά το δρόμο προς το Λιμπόχοβο. 

      Καθώς ξαπόστασαν, κάποιος άπλωσε το χέρι, πήρε μια πέτρα και, παίζοντας, θέλησε να τη ρίξει ως την κορυφή του λιθαριού. Μία... δύο... πέντε... δέκα φορές. Τίποτα.
Το παιχνίδι άναψε. Δοκίμαζαν, γέλια αντήχησαν, φωνές ανυπόμονες, μα καμιά πέτρα δεν κατάφερε να περάσει απέναντι.       

     Κάποια στιγμή, η νύφη  σιωπηλή ως εκείνη τη στιγμή, πήρε μια πέτρα  και με το πρώτο πέταγμα την έριξε πάνω από το λιθάρι και την έστειλε απέναντι. 

           

      Το ψίκι συνέχισε την πορεία του προς το Λιμπόχοβο, πέρασε από το Λάμποβο και κατευθύνθηκε προς το φαράγγι της Σούχας, για να συνεχίσει έπειτα προς τα χωριά του Πωγωνίου.

Κοντά στο χωριό Σέλτση συναντάμε μια άλλη τοπωνυμία, το «Λιθάρι της Νύφης». Δεν υπάρχουν πληροφορίες που να επιβεβαιώνουν αν συνδέεται με την ίδια νύφη ή αν πρόκειται απλώς για μια σύμπτωση. 

   Ίσως η αιτία να ήταν κάποιος από το ψίκι, που γνώριζε τη δύναμή της και την προκάλεσε να δοκιμάσει κι αυτή, αφού εκείνη την εποχή οι γυναίκες δεν τολμούσαν να συμμετάσχουν στα ίδια παιχνίδια με τους άνδρες, πόσο μάλλον στο αντρικό παιχνίδι του πετάγματος της πέτρας. Το πιο πιθανό είναι ότι, γνωρίζοντας η νύφη την ιδιαίτερη δύναμή της, αποφάσισε να παραβεί το κοινωνικό πρότυπο και να δοκιμάσει.

          Οι γέροντες της Βράχογοραντζής, που είχαν μοιραστεί μαζί μας αυτές τις ιστορίες, μας έλεγαν πως αυτό συνέβη στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Η νύφη, προερχόμενη από τα απέναντι χωριά του Αργυροχωρίου, πέρασε στη Βράχογοραντζή και ακολούθησε το δρόμο προς το φαράγγι της Σούχας, συνεχίζοντας προς τα Πωγωνίσια χωριά.

Έτσι, είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για την ίδια νύφη που άφησε το όνομά της και στα δύο λιθάρια, αφήνοντας πίσω της μια ανεξίτηλη σφραγίδα στη μνήμη των ανθρώπων.

        Από τότε,  (επί τουρκοκρατίας)  το «Κόκκινο Λιθάρι» στη Βραχογοραντζή το λένε «Το Λιθάρι της νύφης». 

     Τη δεκαετία του 1970, μια ομάδα νέων από τη Βραχογοραντζή, μετά το παιχνίδι με την μπάλα στο μικρό γήπεδο του χωριού, ανέβηκαν λίγα μέτρα πιο πάνω, στο σημείο που ονομάζεται «Το Λιθάρι της Νύφης». Εκεί ξεκίνησαν το γνώριμο αυτό παιχνίδι, το ποιος θα καταφέρει να πετάξει το λιθάρι απέναντι. Είναι ένα συνηθισμένο στοίχημα μεταξύ τους που επαναλαμβάνονταν συχνά, που κανείς δεν τα είχε καταφέρει.

Στο παιχνίδι αυτό των νέων, μπήκε και   ο δάσκαλος του δημοτικού σχολείου του χωριού, ο Γιώργος Παπάς από το Κρυονέρι της Άνω Δερόπολης και γαμπρός στην Κάτω Επισκοπή, που καθώς δοκίμασε και αυτός, με την πρώτη προσπάθεια κατάφερε και πέταξε την πέτρα πάνω από το λιθάρι, που ιστορικά,  (2025)  ο δεύτερος που μετά τη νύφη, πέταξε το λιθάρι πάνω από το λιθάρι της νύφης.

      Το πέταμα του λιθάρι πάνω από το λιθάρι είχε γίνει παράδοση στη Βράχογοραντζή, ως δοκιμασία δύναμης και επιδεξιότητας μεταξύ των νέων.

    Ο Γιώργος Μπάτζιος, αν και κάτοικος της Βράχογοραντζής, ακόμα σήμερα αισθάνεται Γλυνιώτης, καθώς είχε γεννηθεί και  μεγαλώσει στη Γλύνα, είχε πατήσει μαζί τους τα  ίδια μονοπάτια, μεγάλωσε με τις ίδιες ιστορίες και απόχτησε τα ίδια χούγια με τους. 

    Όταν ήρθε η ώρα  να το αποδείξει με τη δύναμη του δε δίστασε. 

     Με αποφασιστικότητα, πήρε την πέτρα και την εκτόξευσε πάνω από το λιθάρι και έγινε ο τρίτος, μετά τη νύφη και τον δάσκαλο, που πέταξε και αυτός το λιθάρι με επιτυχία.

           Η δύναμη του Γιώργου δεν δοκιμάστηκε μόνο εδώ, αλλά και σε άλλα ψηλά λιθάρια, στον δρόμο από τη Γλύνα προς την Κάτω Επισκοπή, εκείνα τα χρόνια που το παιχνίδι αυτό γεμάτο πάθος ένωνε τους νέους και τους προκαλούσε σε δοκιμασίες ικανότητας. 

        Οι νέοι αγωνίζονταν για να αποδείξουν τη δύναμή τους, τη τεχνική τους και την ικανότητά τους να πετάξουν την πέτρα πιο ψηλά, αφήνοντας το σημάδι τους,  το όνομά τους στην ιστορία του τόπου, μια ιστορία που  για να μείνει ζωντανή, χρειάζεται  και κάποιος να τα καταγράψει.

      Μη βιαστούν τα κορίτσια να τρέξουν κάτω από αυτό νομίζοντας πως θα μαγέψουν το καλό της καρδιάς τους. 
Τίποτε από αυτά. 

Ούτε στη φαντασία.

 

 

Χρήστος Γιάννης 

11 Οκτωβρίου 2017

 

 Τελευταία σύνταξη 6.4.2025