ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ «ΚΛΕΦΤΗ» ΣΤΟ ΓΑΜΟ

 

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ «ΚΛΕΦΤΗ» ΣΤΟ ΓΑΜΟ 

Ήθη-Έθιμα-Παράδοση.

ΟΙ ΣΥΜΠΕΘΕΡΟΙ ΔΕΝ ΕΚΛΕΒΑΝ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΓΙΑΤΙ ΗΤΑΝ ΚΛΕΦΤΕΣ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΕΠΙΒΑΛΕ ΤΟ ΕΘΙΜΟ.

       Το κείμενο αναφέρεται σε ένα παραδοσιακό έθιμο που σχετίζεται με το γάμο και τον
λεγόμενο «κλέφτη», το οποίο εκτελούσαν στη διάρκεια του γάμου στην ελληνική
ύπαιθρο.
        Το έθιμο αυτό αναπαράγει μια κοινωνική πραγματικότητα του παρελθόντος, όπου οι φιλοσοφικές αξιώσεις της προκοπής και της ευημερίας αποτυπώθηκαν με τη συμμετοχή των συγγενών του γαμπρού και της νύφης σε συγκεκριμένες φάσεις του γάμου που το αναπαράγουν.
       Το έθιμο του «κλέφτη» αποτυπώνει τη σημασία του καλού νοικοκυριού, της ευημερίας και της κοινωνικής θέσης μέσα από το παιχνίδι της κλοπής και της υπερηφάνειας για το καλό νοικοκυριό.
      Ανάμεσα στους συγγενείς του γαμπρού, το «κλέψιμο» αντιπροσωπεύει την ικανότητα να διατηρηθεί το γεμάτο σπίτι, ενώ η πλευρά της νύφης προσπαθεί να αποδείξει την ικανότητα της να φυλάξει και να διατηρήσει τα αγαθά.
         Αυτό το έθιμο είναι γεμάτο από συμβολισμούς που σχετίζονται με την κοινωνική θέση, την ικανότητα και την υπερηφάνεια των οικογενειών που εμπλέκονται, και είναι συνδεδεμένο με την κοινωνική ζωή.
        Η αναφορά στην προσωπική εμπειρία του συγγραφέα, (Χρήστου Γιάννη) και η αναφορά σε παραδοσιακούς μουσικούς και παρέες από την περιοχή, προσθέτει βάθος στην αναπαράσταση του εθίμου, διατηρώντας τη ζωντανή μνήμη της παράδοσής της.
 
Χρήστος Γιάννης
14 Φεβρουαρίου 2025

________________________________________

Τα διάφορα λαϊκά έθιμα που κληρονομήσαμε και συχνά θεωρούμε δεισιδαιμονίες, στην πραγματικότητα δεν είναι τυχαία. Όλα κρύβουν συμβολισμούς που αντικατοπτρίζουν σημαντικά στιγμιότυπα της κοινωνικής ζωής. Η καθημερινή ζωή είναι γεμάτη από βαθύτερους συμβολισμούς, οι οποίοι, παρόλο που δεν βασίζονται πάντα σε καταγεγραμμένη γνώση, στηρίζονται σε μια δική τους λογική και επιστημονική βάση.

Η σωστή η η λανθασμένη εκτέλεση αυτών των εθίμων σε σημαντικές στιγμές του γάμου, θεωρούνταν ανάλογα, η γούρι η γρουσουζιά. Από αυτό εξαρτιόταν και η κοινωνική καταξίωση της οικογένειας, η οποία απολάμβανε αντίστοιχα την εκτίμηση της τοπικής κοινωνίας. Για τον λόγο αυτό, οι άνθρωποι πρόσεχαν ιδιαίτερα να τηρούν σωστά τα έθιμα, αποφεύγοντας τα λάθη που θα μπορούσαν να προκαλέσουν κακόβουλα σχόλια. Άλλωστε, το κουτσομπολιό ήταν κι αυτό το κομμάτι της καθημερινότητας και συχνά αποτελούσε μέσο ψυχαγωγίας, αφού οι συζητήσεις και τα σχόλια για τις γαμήλιες τελετές κρατούσαν ζωντανό το ενδιαφέρον.

    Από την έναρξη  ως τη λήξη, ο γάμος αναπαράγει βιώματα της κοινωνίας, που έχουν κληρονομηθεί από τις προηγούμενες γενεές  με κάποια έθιμα που διατηρήθηκαν σχεδόν έως τα τέλη της δεκαετίας του 1990 πολλά από τα οποία τα είδα με τα μάτια μας ως αυτόπτης μάρτυρας τότε που μετείχα στις λαϊκές ορχήστρες της περιοχής, τα έβλεπα μπροστά μου με τα μάτια μου που εφαρμόζονταν σε γάμους και αρραβώνες, επιβεβαιώνοντας πως από την έναρξη έως τη λήξη του γάμου  τίποτα δεν ήταν τυχαίο.

     Σε κάθε γάμο αναβιώνουμε έθιμα που έρχονται από παλιές εποχές, κουβαλώντας μαζί τους αξίες, αντιλήψεις και παραδόσεις. Σε μια εποχή όπου η πονηριά και η εξυπνάδα εκτιμούσε ιδιαίτερα, όποιος είχε τη φήμη του κλέφτη θεωρούνταν άξιος και προκομμένος νοικοκύρης.

      Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα του γάμου ήταν η "κλεψιά" του τραπεζιού. Σύμφωνα με την παράδοση, οι συγγενείς του γαμπρού, τη στιγμή που έρχονταν να πάρουν τη νύφη, έπρεπε οπωσδήποτε να αρπάξουν κάτι από το τραπέζι, ένα πιρούνι, ένα κουτάλι, ένα ποτήρι ρακί ή οτιδήποτε έβρισκαν μπροστά τους. Αν κατάφερναν να πάρουν ακόμα και πιάτα.

     Το έθιμο αυτό, αν και φαινομενικά παιχνίδι, έκρυβε μέσα του βαθύτερους συμβολισμούς. Είναι μια δοκιμασία εξυπνάδας και ετοιμότητας, αλλά και μια υπενθύμιση πως ο γάμος δεν είναι απλώς μια ένωση, αλλά και μια διαρκής διεκδίκηση.

     Σύμφωνα με το παραδοσιακό έθιμο, κατά τη στιγμή της μεταφοράς της νύφης, οι συγγενείς του γαμπρού προβλέπουν σε μια καθιερωμένη πρακτική που περιλαμβάνει την απόσπαση αντικειμένων από το τραπέζι με μεγάλη μυστικότητα να μη τους καταλάβουν. Εδώ παίζεται και το παιγνίδι. Κρυφά. Αυτή η πράξη, πέρα ​​από τη λειτουργική της διάσταση, ενσαρκώνει συμβολικές αξίες που συνδέονται με την ενσωμάτωση και τη συμμετοχή των οικογενειών στα γαμήλια τελετουργικά.

    Αντιθέτως, το έθιμο θέλει τους συγγενείς της νύφης να κάνουν πως δεν τους βλέπουν που τους κλέβουν, αλλά πρέπει να μην τους γλυτώσει κανείς  και να τους αποκαλύψουν, να τους αναδείξουν και να τους ντροπιάσουν δημόσια τη στιγμή της παράδοσης της νύφης. 

     Τα πειράγματα του προκομμένου σπιτιού μιας περασμένης εποχής στη  συγκεκριμένη  φάση είναι 

Ο ένας κλέβει και ο άλλος φυλάει

      Στους γάμους, η αντιπαλότητα ανάμεσα στις συμπεθεριές κορυφώνεται, φτάνοντας στο σημείο να γίνει καύχημα ανωτερότητας ανάμεσα στα δύο σόγια. Και αυτή η αντιπαράθεση δεν είναι τυχαία αλλά συμβολίζει τη συνεχή αναπαραγωγή των ίδιων αξιών, των ίδιων παραδόσεων, τη διαρκή επιβεβαίωση της ταυτότητάς τους.

     Τη στιγμή που ο πατέρας παραδίδει τη νύφη στο γαμπρό, οι συγγενείς του γαμπρού σηκώνουν ψηλά τα κλεψιμαίικα, κουτάλια, πιρούνια, ακόμα και πιάτα, διαφέροντας με την περηφάνια της ικανότητας ενός «ισχυρού σόι». Είναι οι «καλοί κλέφτες», αυτοί που ξέρουν να κάνουν, να προνοήσουν, να γεμίσουν το σπίτι.

      Το σόι του γαμπρού, με πρωταγωνιστές τον κουμπάρο και τον μεγαλύτερο θείο ή μπάρμπα (καθώς ο πατέρας δεν πήγαινε να πάρει τη νύφη, αλλά τους περίμενε στο σπίτι), μέσα από το «έθιμο του κλέφτη» θέλουν να αποδείξουν κάτι σημαντικό: η νύφη που πήραν δεν θα πεινάσει. Μπαίνει σε ένα σπίτι προκομμένο, γεμάτο ικανούς «κλέφτες» δηλαδή, οι άνθρωποι που ξέρουν να κάνουν τα προς το ζην, να γεμίσουν το σπίτι, να είναι καλοί νοικοκυραίοι και κουβαλητές.

     Απέναντι τους, η μεριά της νύφης με τα γκαρσόνια να αναλαμβάνουν συνήθως αυτόν τον ρόλο προσπαθούν να μην τους αφήσουν να ξεφύγουν. Θέλουν να αποδείξουν κι εκείνοι με τη σειρά τους που δίνουν νύφη από σόι ικανών νοικοκυραίων, που ξέρουν να φυλάνε ό,τι τους ανήκουν. Ό,τι κλεφτεί, πρέπει να φυλαχτεί καλά και  ξεσκεπάζει έναν-έναν όσοι ακόμα δεν έχουν δείξει τη λεία τους, θέλοντας να αποδείξουν πως τίποτα δεν τους ξέφυγε. Είναι και αυτοί ικανοί, άξιοι και προκομένοι φύλακες.

      Έτσι, μέσα από αυτή την ιδιότυπη «μάχη», τα δύο σόγια επιβεβαιώνουν τον ρόλο τους. Ο ένας κλέβει, ο άλλος φυλάει. Και κάπως έτσι, η οικογενειακή τάξη δημιουργείται μέσα από τους  « καλούς κλέφτες και καλούς φύλακες » 

          Πολύ παλιά, αν κάποιος δεν είχε τη φήμη του «κλέφτη» στην κοινωνία, δεν του έδιναν νύφη της τάξης του. Τον θεωρούσαν ανεπρόκοπο. Το ίδιο ίσχυε και για τη νύφη που έπρεπε να είναι καλή νοικοκυρά. Ο «προκομμένος» έπαιρνε «προκομμένη».

              Γι' αυτό, η στιγμή του αποχαιρετισμού, όταν οι γονείς παραδίδουν τη νύφη στον γαμπρό, είναι γεμάτη ένταση και ενδιαφέρον. Ο κόσμος την απολαμβάνει σαν μια τελετουργική δοκιμασία, ένα παιχνίδι δύναμης και εξυπνάδας ανάμεσα στα δύο σόγια.

         Έτσι, μέσα από αυτό το έθιμο, η ένωση των δύο οικογενειών δεν είναι απλώς γιορτή αλλά είναι και μια αναμέτρηση, ένας τρόπος να επιβεβαιωθεί πως το νέο σπιτικό που χτίζεται έχει γερά θεμέλια και άξιους ανθρώπους.

      Τη στιγμή που ο γαμπρός παίρνει τη νύφη από τη μάνα και τον πατέρα της, ακολουθούν οι σατιρικοί στοίχοι:

Σας επήραμε τη νύφη

Σας χαλάσαμε το σπίτι

Τον μεγάλο φυλαχτή

πιάστε τον με το ραβδί

 

      Οι προηγούμενες  λαϊκές  ζυγές του Φίλιππα Κώτσια, του Κώστα Μαργαρίτη, της Θωμά Μάντη από την Κάτω Επισκοπή, καθώς και η παρέα του Παναγιώτη και του Αντώνη Γιάννη στη Βραχογοράντζη, ήταν οι τέσσερις μοναδικές λαϊκές ζυγές σε όλη την περιοχή που γνώρισαν καλά τα έθιμα του γάμου και τα ακολουθούσαν πιστά.

        Μέσα από τον τρόπο που έπαιζαν και το πώς ακολουθούσαν πιστά τις παραδόσεις, αυτοί οι μουσικοί παρέμεναν για μένα οι αληθινοί παρακινητές μου. Αυτοί που μου ξυπνούσαν την περιέργεια, που με έκαναν σε κάθε φάση να αναρωτιέμαι «γιατί»; -ένα «γιατί» που με οδηγούσε να ψάχνω και να ανακαλύπτω τις απαντήσεις.

     Γι' αυτό, οι παρέες αυτές ήταν περιζήτητες και είχαν το πρώτο όνομα στην περιοχή. Ήταν οι φύλακες των εθίμων, οι άνθρωποι που με τη μουσική τους κρατούσαν ζωντανό το παλιό, αυθεντικό πνεύμα του γάμου.

Πηγές και Προσωπική Εμπειρία

Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν από τον Χρήστο Γιάννη μετά το 1981-82 στη Γλύνα, μέσα από αφηγήσεις χωριανών, όπως η Αθηνά Γκαμπέση, η Ευφροσύνη Μπατζέλη, η Σοφία Μπούντρη, η Όλγα Τσέτσου, ο Γιώργος Μπατζέλης και πολλοί άλλοι. Παράλληλα, αντλήθηκαν και από τη δική μου προσωπική εμπειρία ως παραδοσιακός μουσικός, καθώς συμμετείχα σε γάμους της περιοχής από το 1982 έως το 1990, παίζοντας με δύο εξαιρετικές παραδοσιακές παρέες του Θωμά Μάντη και Αντώνη Γιάννη ως οι ποιο έμπειροι κλαρινοπαίχτες  με βαθιά γνώση και εξαιρετικά αντανακλαστικά στην τοπικής παράδοση του γάμου.

        Ανάμεσα σε όλες τις παρέες, ο Θωμάς Μάντης ξεχώριζε. Το  χαρακτηριστικό του παίξιμο που διέφερε από τους άλλους,  ξεπερνούσε τις συνηθισμένες ζυγές. Με τρόπο μαγικό, το κλαρίνο του προσαρμοζόταν στη στιγμή, ακολουθώντας τις λεπτές αποχρώσεις κάθε γάμου και γινόταν μέρος της χαράς τους. Είχε την τέχνη να χειρίζεται έξυπνα το  συναίσθημα της στιγμής και με τις δικές του νότες πλεγμένες με τον παλμό της κάθε οικογένειας ξεχωριστά, αποτυπωνόταν στον ήχο του ο πόνος και η χαρά της κάθε ανάσας της γιορτής που άνηκε αποκλειστικά σε εκείνους που τη ζούσαν.

 Χρήστος Γιάννης

19-7-2017

Αθήνα