ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ «ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΤΣΕΛΙΟΥ»

ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

 «ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΤΣΕΛΙΟΥ»

 

       

Το τραγούδι του «Τσέλιου» είναι ένα παλιό παραδοσιακό τραγούδι που είχε ξεχωριστή θέση στα έθιμα του γάμου.
Το Σάββατο το βράδυ, λίγο πριν από τη μεγάλη μέρα του γάμου, για τους κοντινούς συγγενείς της νύφης, το βράδυ αυτό ήταν η στιγμή της χαλάρωσης και της διασκέδασης μετά από μια ολόκληρη εβδομάδα γεμάτη εργασία στις προετοιμασίες, στο ράψιμο, στο στόλισμα, μαγειρέματα και ετοιμασίες του χώρου για το γλέντι της επόμενης μέρας του γάμου.
Το βράδυ αυτό ανήκε στους συγγενείς, που αυτοί έντυναν και τραγουδούσαν με συγκίνηση και κέφι τον «Τσέλιο» δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα χαράς αλλά και αποχαιρετισμό για τη νύφη που θα έφευγε από το πατρικό της.

Ο Ρόλος του «Τσέλιου»

 Η παρουσία του «Τσέλιο»  ανήκει στο  σατιρικό κομμάτι του γάμου που δεν ήταν απλώς μια γιορταστική φιγούρα, αλλά είχε σημαντικό σατιρικό καθήκον  ως "ο φύλακας της νύφη και  με σατιρικούς τρόπους" να διατηρεί την τάξη" σε διάφορες φάσεις κατά τη διάρκεια του γάμου.

    Φαίνεται πως το Σάββατο πριν τον γάμο είχε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς ήταν η μέρα αφιερωμένη στη χαλάρωση και τη διασκέδαση των ανθρώπων που εργάστηκαν ακούραστα για την προετοιμασία.

           Αφού ολοκληρωθούν όλες οι ετοιμασίες, το μόνο που απομένει είναι η προετοιμασία του «Τσέλιου» και η γιορτή που τον συνοδεύει. 

        Το Σάββατο, σύμφωνα με το έθιμο, δεν είναι μια απλή νύχτα. Είναι η στιγμή που όσοι μόχθησαν όλη την εβδομάδα, οι συγγενείς, οι φίλοι, οι γείτονες, βρίσκουν την ευκαιρία να γιορτάσουν, να τραγουδήσουν και να διασκεδάσουν. 

Το έθιμο προέβλεπε πως τον τιμητικό ρόλο του «Τσέλιου» το είχε  ένα κορίτσι, ντυμένο με παραδοσιακή φορεσιά του τσολιά.

 Η ενδυμασία του  «Τσέλιου» περιλάμβανε:

Μαύρο τσόχινο καπέλο

Άσπρη φουστανέλα

Κάλτσες και πόχες με φούντες πάνω στις μύτες

Μαύρο γελέκι, κλπ 

    Το τραγούδι του «Τσέλιου» συνοδεύει τη στιγμή της προετοιμασίας του, προσδίδοντας μια τελετουργική διάσταση στην ένδυσή του.

       Οι στίχοι δείχνουν τη φροντίδα και τον σεβασμό με τον οποίο περιβαλλόταν ο ρόλος του, καθώς κάθε στοιχείο της φορεσιάς του είχε τη δική του σημασία. 

        Καθώς ο «Τσέλιος» ντυνόταν, το τραγούδι λειτουργούσε ως μια προτροπή, ένα καλό να του δοθούν όλα τα απαραίτητα: 

Την ιστορία και το τραγούδι του Τσέλιου  μας τα ομολόγησε η Αθηνά Γκαμπέση στη Γλύνα το 1985

Φέρτε του Τσέλιου καλή αρμάτα,

φέρτε του Τσέλιου καλό ζωνάρι,

φέρτε του Τσέλιου καλό καπέλο,

φέρτε του Τσέλιου καλό γελέκι,

παπούτσια, κάλτσες κ.λ.π.       

Φέρτε του Τσέλιου και το σπαθί του

....και την υπόλοιπη στολή του. 

         Έτσι, το Σάββατο βράδυ γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στην προετοιμασία και την ολοκλήρωση του γάμου. Μια στιγμή κεφιού, τραγουδιού και κοινής χαράς, όπου όλοι μοιράζονται όχι μόνο τον κόπο τους, αλλά και τη χαρά.

          Όμως, αυτή η γιορτή δεν σημαίνει ξεκούραση για πάντα. Την Κυριακή του γάμου, όλοι θα βρεθούν ξανά στο καθήκον τους, ο καθένας με τον δικό του ρόλο. Θα φροντίσουν το τραπέζι, οι μουσικοί θα παίξουν τις μελωδίες του γλεντιού, οι συγγενείς που θα βοηθήσουν στη ροή της τελετής και της γιορτής.

      Το έθιμο του «Τσέλιου» είναι ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό κομμάτι της γαμήλιας παράδοσης της Δερόπολης, με ρίζες από παλιά που άντεξε περίπου ως τη δεκαετία του 1930.

       Το τραγούδι του «Τσελίου» δεν ήταν μόνο μέρος της γιορτής του Σαββάτου αλλά είχε και συμβολικό ρόλο το πρωί της Κυριακής, όταν ξεκινούσε ο γάμος. 

      Οι συγγενείς και οι φίλοι το χόρευαν με τελετουργικό τρόπο, σηματοδοτώντας την αρχή του γάμου.

Εδώ χορεύαμε εψές μωρέ Τσέλιο,
εδώ χορεύαμε εψές μιριζότι.
Και χορέψανε καλά μωρέ Τσέλιο,
και χορέψανε καλά μιριζότι.
Ποιος δε χόρεψε καλά μωρέ Τσέλιο,
ποιος δε χόρεψε καλά μιριζότι.
Ποιος δεν χόρεψε καλά μωρέ Τσέλιο,
ποιος δεν χόρεψε καλά βγάλ' τον έξω 

      Ενδιαφέρον στοιχείο του εθίμου είναι ο ίδιος ο ρόλος του ίδιου του «Τσέλιου». Ένα νεαρό κορίτσι, ντυμένο με την παραδοσιακή φορεσιά του τσολιά, είχε το καθήκον να είναι ο φύλακας της νύφης κατά τη διάρκεια του γάμου.

Ο ρόλος αυτός ήταν τιμητικός και είχε συμβολική σημασία, ίσως σχετιζόμενος με την προστασία της νύφης από κακόβουλα βλέμματα ή γνωστές καταστάσεις.

Το Κλασικό Φαγητό της Βραδιάς του Σαββάτου: Ο Πατσάς

    Το παραδοσιακό φαγητό της βραδιάς ήταν ο πατσάς, φτιαγμένος από τα εντόσθια των σφαχτών της προετοιμασίας των φαγητών του γάμου. Τα εντόσθια έπρεπε να μαγειρεύονται αμέσως, καθώς δεν διατηρούνταν μέχρι την επόμενη μέρα. Έτσι, το Σάββατο βράδυ γινόταν μια μικρή «προπαρασκευαστική» γιορτή, όπου οι συγγενείς και οι βοηθοί του γάμου μαζεύονταν, έτρωγαν, έπιναν και γιόρταζαν πριν την Κυριακή τη μεγάλη μέρα του γάμου.

    Ο πατσάς, με το δυνατό του άρωμα και τη θρεπτική του αξία, ήταν το ιδανικό πιάτο για να ανακτήσουν δυνάμεις όσοι είχαν εργαστεί σκληρά. Συνοδευόταν συχνά με τσίπουρο, προσθέτοντας ακόμα περισσότερη ζεστασιά στην ατμόσφαιρα.

     Συνήθως, αυτό που περίσσευε από το βράδυ,  το ξανά σέρβιραν πάλι την Κυριακή το πρωί στους συγγενείς που ξημέρωσαν στο σπίτι και ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν πάλι τα καθήκοντα τους αναλαμβάνοντας ο καθένας  το δικό του ρόλο σε όλη τη διάρκεια  του γάμου.

     Έπειτα, η βραδιά συνέχιζε με τραγούδι και χορό, με το έθιμο του «Τσέλιου» να δίνει τον δικό του ξεχωριστό τόνο στην προετοιμασία του γάμου.

     Το έθιμο του «Τσέλιου» διατηρήθηκε για δεκαετίες στη Δερόπολη και καταγράφεται σε τουλάχιστον δύο ιστορικά λαογραφικά βιβλία της περιοχής. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλες πηγές που αναφέρονται σε αυτό, καθώς τέτοιες παραδόσεις καταγράφονται συχνά από διάφορους λαογράφους:

Στο Ιστορικό-λαογραφικό βιβλίο του Γεωργίου & Χρήστου Καλυβόπουλου «Βουλιαράτι-Δερόπολη Βόρειο Ηπείρου» σελ: 247 και  «Ο χορός που μέριασε τη λύπη» σελ: 155 του Χρήστο Γιάννη.

 "Τσέλιος" - οι "ΙΣΟΚΡΑΤΙΣΣΕΣ" στη Μεγάλη Γιορτή Πολυφωνικού Τραγουδιού 2017  

Το βίντεο θα παίζει όσο ο δικαιούχος που έχει ελεύθερο στο διαδίκτυο. 

πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=5WqVEEwyaoc  

  

 

 

Χρήστος Γιάννης

Ιστορικός Λαογράφος 

Αθήνα 1/7/2017

Τελευταία σύνταξη 15.2.2025

ΤΟ ΛΙΘΑΡΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ

ΤΟ ΛΙΘΑΡΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ 

 

 Το «Κόκκινο Λιθάρι» είναι τοπωνύμιο στο βόρειο τμήμα του χωριού Βραχογοραντζή.

 Ένα όνομα που δεν κουβαλά έθιμα, ούτε θρύλους, δεν τυλίγεται σε μυστήρια και μύθους, ούτε κρύβει ιστορίες για νεράιδες και νύφες χαμένες σε λησμονημένα παραμύθια από εκείνα που μας  διηγούνται  οι γιαγιάδες για το μύθο της νύφης που μοιάζει με νεράιδα.  

     Το παραπάνω έρχεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. 
          Ένα ψίκι που ερχόταν από τα πέρα τα χωριά του Πωγωνιού ​​(τα τέσσερα ακρινά χωριά των πρώην  Ριζών,  Αργυροχώρι, Χρυσόδουλη, Μαυρόπουλο και Ζάβραχο, που μετά την καταχώριση των συνόρων παραχωρήθηκαν στο  Δήμο του σημερινού Ελληνικού Πωγωνιού) μετά από πολύωρο ταξίδι, ακούμπησαν να ξαποστάσουν λίγο κάτω από το κόκκινο λιθάρι. 

       

    Στο σημείο γύρω του τεράστιου βράχου υπάρχουν πολλές πέτρες ώστε να μπορέσουν να ξεκουραστούν για λίγο για να συνεχίσουν μετά το δρόμο προς το Λιμπόχοβο. 

      Καθώς ξαπόστασαν, κάποιος άπλωσε το χέρι, πήρε μια πέτρα και, παίζοντας, θέλησε να τη ρίξει ως την κορυφή του λιθαριού. Μία... δύο... πέντε... δέκα φορές. Τίποτα.
Το παιχνίδι άναψε. Δοκίμαζαν, γέλια αντήχησαν, φωνές ανυπόμονες, μα καμιά πέτρα δεν κατάφερε να περάσει απέναντι.       

     Κάποια στιγμή, η νύφη  σιωπηλή ως εκείνη τη στιγμή, πήρε μια πέτρα  και με το πρώτο πέταγμα την έριξε πάνω από το λιθάρι και την έστειλε απέναντι. 

           

      Το ψίκι συνέχισε την πορεία του προς το Λιμπόχοβο, πέρασε από το Λάμποβο και κατευθύνθηκε προς το φαράγγι της Σούχας, για να συνεχίσει έπειτα προς τα χωριά του Πωγωνίου.

Κοντά στο χωριό Σέλτση συναντάμε μια άλλη τοπωνυμία, το «Λιθάρι της Νύφης». Δεν υπάρχουν πληροφορίες που να επιβεβαιώνουν αν συνδέεται με την ίδια νύφη ή αν πρόκειται απλώς για μια σύμπτωση. 

   Ίσως η αιτία να ήταν κάποιος από το ψίκι, που γνώριζε τη δύναμή της και την προκάλεσε να δοκιμάσει κι αυτή, αφού εκείνη την εποχή οι γυναίκες δεν τολμούσαν να συμμετάσχουν στα ίδια παιχνίδια με τους άνδρες, πόσο μάλλον στο αντρικό παιχνίδι του πετάγματος της πέτρας. Το πιο πιθανό είναι ότι, γνωρίζοντας η νύφη την ιδιαίτερη δύναμή της, αποφάσισε να παραβεί το κοινωνικό πρότυπο και να δοκιμάσει.

          Οι γέροντες της Βράχογοραντζής, που είχαν μοιραστεί μαζί μας αυτές τις ιστορίες, μας έλεγαν πως αυτό συνέβη στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Η νύφη, προερχόμενη από τα απέναντι χωριά του Αργυροχωρίου, πέρασε στη Βράχογοραντζή και ακολούθησε το δρόμο προς το φαράγγι της Σούχας, συνεχίζοντας προς τα Πωγωνίσια χωριά.

Έτσι, είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για την ίδια νύφη που άφησε το όνομά της και στα δύο λιθάρια, αφήνοντας πίσω της μια ανεξίτηλη σφραγίδα στη μνήμη των ανθρώπων.

        Από τότε,  (επί τουρκοκρατίας)  το «Κόκκινο Λιθάρι» στη Βραχογοραντζή το λένε «Το Λιθάρι της νύφης». 

     Τη δεκαετία του 1970, μια ομάδα νέων από τη Βραχογοραντζή, μετά το παιχνίδι με την μπάλα στο μικρό γήπεδο του χωριού, ανέβηκαν λίγα μέτρα πιο πάνω, στο σημείο που ονομάζεται «Το Λιθάρι της Νύφης». Εκεί ξεκίνησαν το γνώριμο αυτό παιχνίδι, το ποιος θα καταφέρει να πετάξει το λιθάρι απέναντι. Είναι ένα συνηθισμένο στοίχημα μεταξύ τους που επαναλαμβάνονταν συχνά, που κανείς δεν τα είχε καταφέρει.

Στο παιχνίδι αυτό των νέων, μπήκε και   ο δάσκαλος του δημοτικού σχολείου του χωριού, ο Γιώργος Παπάς από το Κρυονέρι της Άνω Δερόπολης και γαμπρός στην Κάτω Επισκοπή, που καθώς δοκίμασε και αυτός, με την πρώτη προσπάθεια κατάφερε και πέταξε την πέτρα πάνω από το λιθάρι, που ιστορικά,  (2025)  ο δεύτερος που μετά τη νύφη, πέταξε το λιθάρι πάνω από το λιθάρι της νύφης.

      Το πέταμα του λιθάρι πάνω από το λιθάρι είχε γίνει παράδοση στη Βράχογοραντζή, ως δοκιμασία δύναμης και επιδεξιότητας μεταξύ των νέων.

    Ο Γιώργος Μπάτζιος, αν και κάτοικος της Βράχογοραντζής, ακόμα σήμερα αισθάνεται Γλυνιώτης, καθώς είχε γεννηθεί και  μεγαλώσει στη Γλύνα, είχε πατήσει μαζί τους τα  ίδια μονοπάτια, μεγάλωσε με τις ίδιες ιστορίες και απόχτησε τα ίδια χούγια με τους. 

    Όταν ήρθε η ώρα  να το αποδείξει με τη δύναμη του δε δίστασε. 

     Με αποφασιστικότητα, πήρε την πέτρα και την εκτόξευσε πάνω από το λιθάρι και έγινε ο τρίτος, μετά τη νύφη και τον δάσκαλο, που πέταξε και αυτός το λιθάρι με επιτυχία.

           Η δύναμη του Γιώργου δεν δοκιμάστηκε μόνο εδώ, αλλά και σε άλλα ψηλά λιθάρια, στον δρόμο από τη Γλύνα προς την Κάτω Επισκοπή, εκείνα τα χρόνια που το παιχνίδι αυτό γεμάτο πάθος ένωνε τους νέους και τους προκαλούσε σε δοκιμασίες ικανότητας. 

        Οι νέοι αγωνίζονταν για να αποδείξουν τη δύναμή τους, τη τεχνική τους και την ικανότητά τους να πετάξουν την πέτρα πιο ψηλά, αφήνοντας το σημάδι τους,  το όνομά τους στην ιστορία του τόπου, μια ιστορία που  για να μείνει ζωντανή, χρειάζεται  και κάποιος να τα καταγράψει.

      Μη βιαστούν τα κορίτσια να τρέξουν κάτω από αυτό νομίζοντας πως θα μαγέψουν το καλό της καρδιάς τους. 
Τίποτε από αυτά. 

Ούτε στη φαντασία.

 

 

Χρήστος Γιάννης 

11 Οκτωβρίου 2017

 

 Τελευταία σύνταξη 6.4.2025

 

      

Dr Αλέξανδρος Δαμ Ζενέτος. Οι Άτλαντες ήταν οι Πελασγοί, δηλαδή ο λαός της θάλασσας που ξεκίνησε κυρίως από τα νησιά του Αιγαίου.

  

Dr Αλέξανδρος Δαμ Ζενέτος.

Ποι ήταν οι Άτλαντες;

   Οι Άτλαντες ήταν οι Πελασγοί, δηλαδή ο λαός της θάλασσας που ξεκίνησε κυρίως από τα νησιά του Αιγαίου.
    Στο Αιγαίο πέλαγος, επειδή είναι άγριο το πέλαγος, οι Πελασγοί, η οι Άτλαντες, που η λέξη Άτλαντες σημαίνει η χώρα των μη δυστυχών, τάλλας θα πει δυστυχισμένος, ατάλλας = μη δυστυχής, δηλαδή, Άτλαντίδα σημαίνει η χώρα της ευημερίας.
    Αυτοί ήταν οι Πελασγοί που ξεκίνησαν από τα νησιά του Αιγαίου γύρω στο 10.000 προ Χριστού.
    Αυτός ο λαός που αναπτύχτηκε στα νησιά του Αιγαίου, επειδή ήτανε πολύ μικρά και επειδή οικογένειες κάνανε δέκα δεκαπέντε παιδιά και σε εκατό χρόνια πολλαπλασιαζότανε επί δεκάδες, ο υπέρ πληθυσμός των νησιών δεν μπορούσε να διοχετευθεί πουθενά αλλού πάρα σε αποικίες, γι αυτό, επειδή λόγω του Αιγαίου που ήταν δύσκολο πέλαγος, είχαν φτιάξει τα ποιο ισχυρά γερά καράβια, αλωνίσανε με αυτά όλη τη γης κιόλας και κυρίως κάνανε αποικίες σε όλα τα παράλια της μεσογείου. Π.χ. κάνανε αποικίες στη Παλαιστίνη, αποικίες στην Αίγυπτο, αποικίες στα παράλια της Λιβύης, αποικίες στα παράλια της Αλγερίας, φτάσανε μέχρι τις στήλες του Ηρακλέους Διός που ήτανε η Ισπανία, το Γιβραλτάρ που λέμε. Εκεί ήταν οι στήλες του Ηρακλέους Διός που ήταν τα σύνορα της Ατλαντίδος.
      Η Ατλαντίδα λοιπόν, ήταν τα νησιά όλου του Αιγαίου και όλες παραλίες της Μεσογείου, ήτανε Άτλαντες  πελασγοί, οι οποίοι ήταν ένα κράτος ευημερών γιατί κάνανε εμπόριο με άλλους λαούς πλησίον όπως ήταν οι Φαραώ και έκαναν ανταλλαγές προϊόντων , έδιναν δηλαδή παστά, λάδι και άλλα προϊόντα των νησιών και σε αντάλλαγμα έπαιρναν χρυσό και άλλα πράγματα που κάνανε ανταλλαγές, όπως ήταν τα αγάλματα κλπ.
      Αυτός ο λαός λοιπόν, οι Άτλαντες, η μπορούμε να τους πούμε και Μίνωες, ήταν Έλληνες, μιλάγανε την ελληνική γλώσσα, γι αυτό τα τοπωνύμια όλα, όπως λέμε Αιγαίο, Αίγυπτος, Πόντος, Εύξεινος Πόντος, Μαύρη θάλασσα, Ινδία, όλα αυτά είναι ελληνικές λέξεις, ελληνική γλώσσα. Ήταν η γλώσσα των Ατλάντων, ελληνικά.
Αυτά λοιπόν γι αυτούς.
      Και για το θέμα πως καταποντίστηκε η Ατλαντίδα, είναι καιρός να μάθετε και τη αληθινή ιστορία της Ατλαντίδος.
            Περίπου το 1600 πχ, το νησί Σαντορίνη, που είναι λίγα χιλιόμετρα πάνω από την Κρήτη, εξερράγη και ενώ ήταν ένα στρογγυλό νησί, εξερράγη και έγινε σαν μισοφέγγαρο, δηλαδή τα τρία τέταρτα του νησιού πεταχτήκανε στον αέρα με λάβα, η οποία σαν σιντριβάνι έφτασε μέχρι την Κρήτη και έθαψε η λάβα τα ανάκτορα της Κνωσού και τα έκαψε και στα νησιά του Αιγαίου έπεσε λάβα και δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κύμα από το τσουνάμι από την έκρηξη της Σαντορίνης, η οποία ήταν το μεγαλύτερο γεγονός τσουνάμι των δέκα χιλιάδων τελευταίων χρόνων με ύψος εκατοντάδες μέτρα.
          Αυτό το τσουνάμι κατέκλεισε όλα τα παράλια της Μεσογείου, δηλαδή ακριβώς εκεί που είχαν αποικίες πόλης οι Άτλαντες.
         Οι Άτλαντες ήταν στα παράλια, οι Πελασγοί δηλαδή, σε όλα τα παράλια της Μεσογείου και ακριβώς εκεί πήγε το τσουνάμι και εξαφάνισε τον πολιτισμό τους και εξαφάνισε την Ατλαντίδα και μείνανε λίγοι απόγονοι τους στις κορυφές των βουνών της Κρήτης και τω νησιών, της κεντρικής Ελλάδος και Πελοποννήσου που είναι οι Έλληνες.
            Οι Πελασγοί και οι Άτλαντες είναι το ίδιο πράμα στην ουσία.
     Για την Ατλαντίδα, ο μύθος ξεκινά από τον Πλάτωνα.
        Υπάρχει το σύγγραμμα του Πλάτωνος που λέγεται Πλάτωνος Ατλαντίης, δηλαδή σύγγραμμα του Πλάτωνος περί Ατλαντίδος, το οποίο βέβαια σύγγραμμα έχει χαθεί, δεν έχει βρεθεί, απωλέσθηκε στην πάροδο των αιώνων και τις πληροφορίες για την Ατλαντίδα τις παίρνουμε πάλι από τον Πλάτωνα, από ένα άλλο σύγγραμμα που λέγεται Τιμαίου διάλογοι.
           Το σύγγραμμα αυτό λοιπόν, ο Πλάτωνας αναφέρει ότι ο Αθηναίος ο Σόλωνος σοφός που ήταν ένας από τους εφτά σοφούς της αρχαιότητας, ο Σόλωνας το 480 πχ πήγε ένα εκπαιδευτικό ταξίδι στη Αίγυπτο.
        Εκεί στην Αίγυπτο, βρήκε μορφωμένους Αιγύπτιους ιερείς και του είπαν, Σόλωνα, να σου πούμε για την πατρίδα σου την Αθήνα όπως γράφουν οι πάπυροι που έχουμε στα χέρια μας.
Εσείς οι Αθηναίοι, πριν δέκα χιλιάδες  Αιγυπτιακά σεληνιακά έτη, (περίπου στα 850 ηλιακά έτη) ήσασταν υποτελείς στους Άτλαντες, υπόδουλοι στους Άτλαντες και οι Άτλαντες ήταν μια πολύ πλούσια χώρα που ήταν τεράστια θαλασσοκράτειρα που έφτανε μέχρι τις στήλες του Ηρακλέους στην Ισπανία.

         Αυτό το κράτος είχε φιλικές σχέσεις με τους Φαραώ και κάνανε ανταλλαγές προϊόντων και ήτανε φίλοι.
       Αλλά μια μέρα, γράφανε οι πάπυροι που ανοίξανε οι ιερείς οι Αιγύπτιοι, μια μέρα η Αίγυπτος κατεκλύσθει από ξαφνικά κύματα από τη μεσόγειο θάλασσα και όταν τα νερά αυτά υποχώρησαν και πήγαν στη θάλασσα, δεν ξανάδαμε τους φίλους μας τους Άτλαντες. Υποθέτουμε πως η πατρίδα τους καταποντίστηκε.
      Αυτά είπαν λοιπόν οι Πάπυροι στο Σόλωνα τον Αθηναίο.
       Συμπληρωματικά θα λέγανε ότι οι Αθηναίοι ήταν υπόδουλοι στο Μίνωα και στέλνανε κάθε χρόνο εφτά νέους και εφτά νέες που γινόταν θυσία στο Μινώταυρο, αλλά ο Θησέας σκότωσε το Μινώταυρο και απελευθέρωσε τους Αθηναίους από την υποτέλεια.
         Αυτή η υποτέλεια είναι ένας μύθος, αλλά η αλήθεια είναι ότι έγινε η έκρηξη της Σαντορίνης και οι Αθηναίοι που ήταν και αυτοί ελληνόφωνοι όπως και οι Άτλαντες, έπαψαν να είναι υποτελείς.
       Όπως πχ γινόταν πόλεμος μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, ο 27ετής Πελοποννησιακός πόλεμος, έτσι και οι Αθηναίοι ήτανε σε αντιμαχία με τους Μίνωες, τους Άτλαντες δηλαδή, αλλά μετά την καταστροφή της Σαντορίνης, πήρανε τα ηνία οι Αθηναίοι και η Αθήνα με την Σπάρτη κατέλαβαν όλη την ανατολική μεσόγειο στη θέση των Άτλαντων.
         Το Αιγαίο είναι μια θάλασσα με αφρούς, που έχει πάρα πολύ δυνατούς ανέμους, τρικυμίες και είναι αφρισμένη θάλασσα, γι αυτό πήρε το όνομα Αιγαίο, από την αίγα που είναι κατσίκα, θα πει κατσικώδες πέλαγος, άγριο πέλαγος, ενώ στο Πόντο λέγεται Εύξεινος πέλαγος , φιλόξενη θάλασσα, η Μαύρη θάλασσα γιατί δεν έχει τους αφρούς που έχει το Αιγαίο, γι αυτό λέγεται Μαύρη θάλασσα, εύξεινος, φιλόξενος θάλασσα. 
            Αίγυπτος είναι η χώρα  Αιγαίο-υπό-τος, κάτω από το Αιγαίο.
Άμα ταξιδέψεις με το καράβι κάτω από το Αιγαίο φτάνεις στην Αίγυπτο. Είναι ελληνική ονομασία το Αίγυπτος. 

         Αιθιοπία  η αιθάλη, είναι η κάπνα. Αιθιοπία θα πει αραπιά, δηλαδή μαύροι άνθρωποι.
        Ινδία  που πήγαν οι Έλληνες θαλασσοπόροι, οι Άτλαντες, θα πει ζούνε εν θεώ Δία, δηλαδή ειρηνικοί, καλοί άνθρωποι. Εν Δία. Ζούνε Εν Δία. 
        Πελασγοί θα πει πελαγίσιοι. Είναι ο λαός του πελάγους, ο λαός της θάλασσας.
       Πελοπόννησος , πως λέμε χερσόνησος που θα πει ξηρά που βγαίνει μες τη θάλασσα και μοιάζει με νησί, γύρω γύρω έχει πέλαγο, Πελοπόννησος σημένει γύρω γύρω θάλασσα και πήρε το όνομα Πελοπόννησος.

Όπως λέμε χερσόνησος λέμε και Πελοπόννησος, δηλαδή πέλαγος γύρω γύρω και όχι από τον βασιλιά Πέλοπα.
     Αιγαίο θα πει κατσικώδες πέλαγος.
   Hellas, Ηelias=Ελλάς Ελληνας,  Helios=Χελλάς, Helmi=Σελήνη,  Selas Σέλλας,  Ηeleni Ελένη=σημαίνουν ήλιος, λαμπερό, φωτεινό, δηλαδή αυτό που δίνει φως.

      Έλληνας θα πει λαμπερός, δηλαδή φωτεινός, από το ήλιος.

       Ο ήλιος της Βεργίνας που είναι στη Λάρνακα που είναι τα οστά του βασιλιά Φίλιππα, δείχνει τον ήλιο της Βεργίνας το οποίο σημαίνει ήλιος Ελλάς, Έλληνας. Είναι το σήμα του ήλιου που θα πει Ελλάδα. Ήλιος, Έλληνες, Χέλληνες.

Dr Αλέξανδρος Δαμ Ζενέτος.

Αθήνα

Τρίτη, ‎6 Αυγούστου ‎2024

 

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΑΣ. ΤΑ ΦΟΥΣΕΚΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΕΥΠΟΡΗΣ ΔΕΡΟΠΟΛΙΤΙΣΣΑΣ ΝΥΦΗΣ (Λαογραφικές μελέτες και αποκαλύψεις μέσα από τα τοπικά σατιρικά τραγούδια της Γλύνας)

 

 

ΗΘΗ - ΕΘΙΜΑ – ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΤΑ ΦΥΣΕΚΛΙΚΙΑ

(Λαογραφικές μελέτες και αποκαλύψεις μέσα από τα τοπικά σατιρικά τραγούδια της Γλύνας)

Το "Μεσοχώρι" της Γλύνας 1971 με ότι απόμεινε από τους οβορούς του περιβόλι του Δημήτρη Μπατζέλη που προπολεμικά, οι Γλυνιώτες το αποκαλούσαν "στολίδι του χωριού"

Τα φουσιεκλίκια στη νυφιάτικη φορεσιά της Δερόπολης

     Ένα σατιρικό τραγούδι, ξεχασμένο στις μνήμες των χωριανών, στάθηκε αφορμή να χαράξω το μονοπάτι μιας έρευνας που μετρά δεκαετίες. Από το 1982, αναζητώ τις λεπτομέρειές του, μα σε καμία λαογραφική μελέτη δεν βρέθηκε ίχνος του. Ούτε το ίδιο το τραγούδι, καθώς είναι γέννημα της τοπικής παράδοσης. 

    Τα φουσιεκλίκια, ή φυσεκλίκια, κόσμημα κάποτε της  εύπορης νυφικής φορεσιάς, εμφανίζονται σε παλιές φωτογραφίες, στολισμένα γύρω από τη μέση, σαν απλό ζωνάρι που προσπεριώνταν απαρατηρητο. Κι όμως, δεν ήταν ένα τυχαίο στολίδι.

    Είναι μέρος και η συνέχεια των φλουριων που φωραει η δεροπολίτισσα   στην κεφαλη, στο στηθος και τελεινει με τα τα φυσεκλικια.  Για χρόνια, αγνοούσαμε τη σημασία τους, καθώς η παράδοση τα είχε αφήσει πίσω, ξεθωριασμένα μέσα στον χρόνο, δίχως να προλάβει η να τα ονομάσει ξανά.

      Άραγε, έως πότε τα φορούσαν οι νύφες της Δερόπολης; Πότε χάθηκε το έθιμο που τα συνόδευε; Δεν έχουμε επιπλεων στοιχοία εκτός ενός σατιρικού τραγουδιού που το βρήκαμε στη Γλύνα.  Ίσως οι τελευταίες νύφες που τυλίξαν τη μέση τους με τα φουσιεκλίκια να ανήκουν σε εκείνη την εποχή, πριν από το 1914 ή λίγο αργότερα, στις αρχές του 1920. Κι όμως, δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά ότι δεν τα φορούσαν ακόμη και στα προπολεμικά χρόνια, ιδιαίτερα οι εύπορες νύφες που διατηρούσαν την παλιά τους φορεσιά; 

       Οι φτωχότερες νυφάδες, που δεν είχαν τη δυνατότητα να φορούν τόσα πολλά στολίδια, αντικαθιστούσαν τα φυσεκλίκια με ζωνάρι κεντημένο και αυτό με χρυσές κλωστές. Από τα στολίδια που φορούσαν διακρινόταν και η διαφορά της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης της οικογένειας.

       Οι μαρτυρίες μιλούν για φορεσιές  βαριές και επιβλητικές, με υφάσματα πυκνής ύφανσης της εποχής με χοντρούς μπαχραμάδες, μακριά από τα ελαφρά στολίδια που κατέφθασαν αργότερα με τα δέματα της ξενιτιάς. Μετά το 1920, η νυφιάτικη φορεσιά άρχιζε να άλλαζει όψη, φορώντας τα σημάδια των καιρών, τα υλικά και τα στολίδια που έστελναν οι ξενιτεμένοι.

     Μα η μνήμη δεν ξεθωριάζει τόσο εύκολα όσο το ύφασμα. Και τα φουσιεκλίκια, ξεχασμένα ή όχι, επιμένουν να στέκουν στις φωτογραφίες του χθες, αναμένοντας να ξαναβρούν τη θέση τους στην ιστορία που τους ανήκουν.

     

Το τραγούδι της νύφης χωρίς φυσεκλίκια

      Οι φωνές των χωριών, άλλοτε μέσα από ομολογίες κι άλλοτε μέσα από σατιρικά τραγούδια, κρύβουν θησαυρούς της προφορικής μας παράδοσης. Κάθε στίχος, κάθε πειρατικό δίστιχο, δεν είναι μόνο χιούμορ  είναι μαρτυρία μιας άλλης εποχής, μιας καθημερινότητας που αλλιώς θα είχε χαθεί.

        Σε έναν γάμο στη Γλύνα, κάπου εκεί πριν το 1920, η νύφη εμφανίστηκε χωρίς φυσεκλίκια. Ήταν φτωχή και δεν είχε. Την ημέρα εκείνη, ανάμεσα σε γέλια και τραγούδια, οι συγχωριανοί της έστησαν ένα σατιρικό άσμα. Ένα τραγούδι που, χωρίς να γνωρίζουν, θα γινόταν η μοναδική σωζόμενη απόδειξη πως τα φυσεκλίκια ήταν κάποτε αναπόσπαστο κομμάτι της φορεσιάς της εύπορης Δεροπολίτισσας νύφης. 

    Οι εικόνες ζωντανεύουν σαν από παλιά φωτογραφία: μια νύφη με ταπεινό ντύσιμο, μια πλατεία γεμάτη κόσμο, τις αντίστοιχες φωνές να τραγουδούν και να πειράζουν, ενώ οι γυναίκες χαμογελούν πίσω από τα μαντίλια τους. Και κάπου εκεί, μέσα στη σάτιρα, ένα πολύτιμο κομμάτι της λαϊκής ενδυματολογίας

     Αναζήτησα στοιχεία, μα καμία λαογραφική μελέτη της Δρόπολης δεν ανέφερε τα φυσεκλίκια. Καμία γραπτή μαρτυρία δεν τα απαθανάτισε. Μόνο το τραγούδι έμεινε πίσω, να ψιθυρίζει μια αλήθεια

       Κι όμως, η παράδοση είναι σαν το ποτάμι. Όσα χάνονται με τον χρόνο, βρίσκουν πάντα έναν τρόπο να επιστρέψουν. Ίσως, κάπου, κάποιος άλλος να κρατά ακόμα μια ανάμνηση, ένα στίχο, μια ξεθωριασμένη φωτογραφία. Και ίσως, με τον καιρό, να συμπληρώσουμε ξανά το νήμα αυτής της λησμονημένης φορεσιάς

    

Το Γεγονός που Έγινε Τραγούδι

 Η μεγάλη ημέρα. Το σπίτι της νύφης γεμάτο κόσμο, οι αυλές στολισμένες, τα τραπέζια στρωμένα, και η μουσική αντιχούσε στα σοκάκια της Γλύνας. 

          Ο ήλιος είχε γείρει προς τη δύση, βάφοντας τα πέτρινα σπίτια με ένα ζεστό, πορφυρό φως. Στην αυλή του σπιτιού της νύφης, ηχούσαν γέλια και τραγούδια. Οι συγγενείς και οι φίλοι είχαν μαζευτεί, όπως το έθιμο πρόσταζε, για να συνοδεύσουν τη νύφη στην καινούργια της ζωής.

    Ο γαμπρός, άγέρωχος, προχώρησε προς το δωμάτιο της νύφης. Το στήθος του φούσκωνε από περηφάνια. Ήταν η στιγμή που την έβλεπε ντυμένη με την παραδοσιακή της φορεσιά, στολισμένη όπως όριζε η παράδοση. Μα μόλις πέρασε την πόρτα, το χαμόγελο του έσβησε.

Τα φυσεκλίκια έλειπαν.

Πάγωσε. Κοίταξε γύρω του, σαν να περιμένει να δει κάποιον να τα φέρνει την τελευταία στιγμή. Όταν συνειδητοποίησε πως δεν θα έρθουν, άρπαξε την πόρτα, έσφιξε τις γροθιές του και φώναζε.

«Δεν τη θέλω τη νύφη αν δεν φορέσει φυσεκλίκια!»

     Τα λόγια του αντήχησαν μέσα στο δωμάτιο και κύλησαν σαν κύμα προς την αυλή. Οι καλεσμένοι στράφηκαν ο ένας στον άλλο, έκπληκτοι στην αρχή, κι έπειτα, χωρίς να μπορούν να συγκρατηθούν, ξέσπασαν σε γέλια.

      Οι γεροντότεροι χαμογέλασαν με νόημα. Ήξεραν πως οι νέοι πολλές φορές παρασύρονταν από το τυπικό των εθίμων.

     Οι συγγενείς του γαμπρού έτρεξαν να τον συνετίσουν. Του εξήγησαν πως η νύφη δεν είχε φυσεκλίκια γιατί ήταν φτωχή. Πώς θα μπορούσε να αποκτήσει, αφού δεν της χάρισε κανείς; 

   Ο γαμπρός, με τη φλόγα της στιγμής, δυσκολευόταν να αποδεχτεί το γεγονός. Όμως, καθώς οι φωνές των φίλων και των συγγενών τον περιτριγύριζαν, τα επιχειρήματα του λιγόστεψαν, ώσπου στο τέλος έμεινε να χαμογελάει αμήχανα.

Ο γάμος δεν χάλασε.

Όταν το Γεγονός Γίνεται Τραγούδι

   Τα σατιρικά τραγούδια των χωριών κρύβουν αλήθειες που αλλιώς θα είχαν χαθεί. Ένα πειρατικό δίστιχο, μια σκωπτική μελωδία, και ξαφνικά, μια ολόκληρη εποχή ζωντανεύει.  Η σκηνή έγινε αντικείμενο γέλιου και, όπως συμβαίνει συχνά στην παράδοση, οι χωριανοί δεν άφησαν την ευκαιρία να πάει χαμένη. Οι στίχοι που δημιουργήθηκαν τότε, πέρασαν από γενιά σε γενιά, αποκαλύπτοντας όχι μόνο το χιούμορ αλλά και τις λεπτομέρειες μιας φορεσιάς που δεν είχε ξεχαστεί.

 «.................

Την πόρτα πιάνει και κουνάει

και τα πόδια  σπαρταράει 

........................

κλότσους ρίχνει και φωνάζει
θέλω νύφη με γιορντάνι
και στη μέση φουσιεκλίκε
που να κάνει φράπε φρούπε

.........................»  κ.λ.π.

       Η παράδοση θέλει τα τραγούδια να αποτυπώνουν τα γεγονότα με τρόπο παιγνιώδη. Έτσι, ακόμα και μια κρίση θυμού μπορεί να γίνει στίχος και να ανέβει στον χρόνο.

    Σήμερα, διατηρούμε αυτά τα τραγούδια με σεβασμό, αποφεύγοντας ονόματα και συγκεκριμένες λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν παρεξηγήσεις. Η ουσία όμως μένει ίδια: μέσα από τη σάτιρα, αποκαλύπτονται πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινότητα, τα έθιμα και τις φορεσιές των προγόνων μας. Και όσο αυτά τα τραγούδια συνεχίζουν να τραγουδούν, η ιστορία τους δεν θα σβήσει ποτέ.

 Σημείωση: 

Όλες οι φωτογραφίες έχουν αφιλοκερδός σκοπό και εμφανίζονται μόνο για λαογραφικό σκοπό.

       Η πρώτη φωτογραφία με τα φυσεκλίκια μας την έστειλε φίλος Δροπολίτης που του ανήκουν. 

Το μεσοχώρι της Γλύνας είναι φωτογραφία από το αρχείο μου 

 Οι υπόλοιπες είναι από ο διαδίκτυο χωρίς να αναφέρουν την πηγή.

 

Χρήστος Γιάννης
Αθήνα 23 Νοεμβρίου 2017

Τελευταία σύνταξη 15.2.2025