ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΑΣ. ΤΑ ΦΟΥΣΕΚΛΙΚΙΑ ΤΗΣ ΕΥΠΟΡΗΣ ΔΕΡΟΠΟΛΙΤΙΣΣΑΣ ΝΥΦΗΣ (Λαογραφικές μελέτες και αποκαλύψεις μέσα από τα τοπικά σατιρικά τραγούδια της Γλύνας)

 

 

ΗΘΗ - ΕΘΙΜΑ – ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΤΑ ΦΥΣΕΚΛΙΚΙΑ

(Λαογραφικές μελέτες και αποκαλύψεις μέσα από τα τοπικά σατιρικά τραγούδια της Γλύνας)

Το "Μεσοχώρι" της Γλύνας 1971 με ότι απόμεινε από τους οβορούς του περιβόλι του Δημήτρη Μπατζέλη που προπολεμικά, οι Γλυνιώτες το αποκαλούσαν "στολίδι του χωριού"

Τα φουσιεκλίκια στη νυφιάτικη φορεσιά της Δερόπολης

     Ένα σατιρικό τραγούδι, ξεχασμένο στις μνήμες των χωριανών, στάθηκε αφορμή να χαράξω το μονοπάτι μιας έρευνας που μετρά δεκαετίες. Από το 1982, αναζητώ τις λεπτομέρειές του, μα σε καμία λαογραφική μελέτη δεν βρέθηκε ίχνος του. Ούτε το ίδιο το τραγούδι, καθώς είναι γέννημα της τοπικής παράδοσης. 

    Τα φουσιεκλίκια, ή φυσεκλίκια, κόσμημα κάποτε της  εύπορης νυφικής φορεσιάς, εμφανίζονται σε παλιές φωτογραφίες, στολισμένα γύρω από τη μέση, σαν απλό ζωνάρι που προσπεριώνταν απαρατηρητο. Κι όμως, δεν ήταν ένα τυχαίο στολίδι.

    Είναι μέρος και η συνέχεια των φλουριων που φωραει η δεροπολίτισσα   στην κεφαλη, στο στηθος και τελεινει με τα τα φυσεκλικια.  Για χρόνια, αγνοούσαμε τη σημασία τους, καθώς η παράδοση τα είχε αφήσει πίσω, ξεθωριασμένα μέσα στον χρόνο, δίχως να προλάβει η να τα ονομάσει ξανά.

      Άραγε, έως πότε τα φορούσαν οι νύφες της Δερόπολης; Πότε χάθηκε το έθιμο που τα συνόδευε; Δεν έχουμε επιπλεων στοιχοία εκτός ενός σατιρικού τραγουδιού που το βρήκαμε στη Γλύνα.  Ίσως οι τελευταίες νύφες που τυλίξαν τη μέση τους με τα φουσιεκλίκια να ανήκουν σε εκείνη την εποχή, πριν από το 1914 ή λίγο αργότερα, στις αρχές του 1920. Κι όμως, δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά ότι δεν τα φορούσαν ακόμη και στα προπολεμικά χρόνια, ιδιαίτερα οι εύπορες νύφες που διατηρούσαν την παλιά τους φορεσιά; 

       Οι φτωχότερες νυφάδες, που δεν είχαν τη δυνατότητα να φορούν τόσα πολλά στολίδια, αντικαθιστούσαν τα φυσεκλίκια με ζωνάρι κεντημένο και αυτό με χρυσές κλωστές. Από τα στολίδια που φορούσαν διακρινόταν και η διαφορά της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης της οικογένειας.

       Οι μαρτυρίες μιλούν για φορεσιές  βαριές και επιβλητικές, με υφάσματα πυκνής ύφανσης της εποχής με χοντρούς μπαχραμάδες, μακριά από τα ελαφρά στολίδια που κατέφθασαν αργότερα με τα δέματα της ξενιτιάς. Μετά το 1920, η νυφιάτικη φορεσιά άρχιζε να άλλαζει όψη, φορώντας τα σημάδια των καιρών, τα υλικά και τα στολίδια που έστελναν οι ξενιτεμένοι.

     Μα η μνήμη δεν ξεθωριάζει τόσο εύκολα όσο το ύφασμα. Και τα φουσιεκλίκια, ξεχασμένα ή όχι, επιμένουν να στέκουν στις φωτογραφίες του χθες, αναμένοντας να ξαναβρούν τη θέση τους στην ιστορία που τους ανήκουν.

     

Το τραγούδι της νύφης χωρίς φυσεκλίκια

      Οι φωνές των χωριών, άλλοτε μέσα από ομολογίες κι άλλοτε μέσα από σατιρικά τραγούδια, κρύβουν θησαυρούς της προφορικής μας παράδοσης. Κάθε στίχος, κάθε πειρατικό δίστιχο, δεν είναι μόνο χιούμορ  είναι μαρτυρία μιας άλλης εποχής, μιας καθημερινότητας που αλλιώς θα είχε χαθεί.

        Σε έναν γάμο στη Γλύνα, κάπου εκεί πριν το 1920, η νύφη εμφανίστηκε χωρίς φυσεκλίκια. Ήταν φτωχή και δεν είχε. Την ημέρα εκείνη, ανάμεσα σε γέλια και τραγούδια, οι συγχωριανοί της έστησαν ένα σατιρικό άσμα. Ένα τραγούδι που, χωρίς να γνωρίζουν, θα γινόταν η μοναδική σωζόμενη απόδειξη πως τα φυσεκλίκια ήταν κάποτε αναπόσπαστο κομμάτι της φορεσιάς της εύπορης Δεροπολίτισσας νύφης. 

    Οι εικόνες ζωντανεύουν σαν από παλιά φωτογραφία: μια νύφη με ταπεινό ντύσιμο, μια πλατεία γεμάτη κόσμο, τις αντίστοιχες φωνές να τραγουδούν και να πειράζουν, ενώ οι γυναίκες χαμογελούν πίσω από τα μαντίλια τους. Και κάπου εκεί, μέσα στη σάτιρα, ένα πολύτιμο κομμάτι της λαϊκής ενδυματολογίας

     Αναζήτησα στοιχεία, μα καμία λαογραφική μελέτη της Δρόπολης δεν ανέφερε τα φυσεκλίκια. Καμία γραπτή μαρτυρία δεν τα απαθανάτισε. Μόνο το τραγούδι έμεινε πίσω, να ψιθυρίζει μια αλήθεια

       Κι όμως, η παράδοση είναι σαν το ποτάμι. Όσα χάνονται με τον χρόνο, βρίσκουν πάντα έναν τρόπο να επιστρέψουν. Ίσως, κάπου, κάποιος άλλος να κρατά ακόμα μια ανάμνηση, ένα στίχο, μια ξεθωριασμένη φωτογραφία. Και ίσως, με τον καιρό, να συμπληρώσουμε ξανά το νήμα αυτής της λησμονημένης φορεσιάς

    

Το Γεγονός που Έγινε Τραγούδι

 Η μεγάλη ημέρα. Το σπίτι της νύφης γεμάτο κόσμο, οι αυλές στολισμένες, τα τραπέζια στρωμένα, και η μουσική αντιχούσε στα σοκάκια της Γλύνας. 

          Ο ήλιος είχε γείρει προς τη δύση, βάφοντας τα πέτρινα σπίτια με ένα ζεστό, πορφυρό φως. Στην αυλή του σπιτιού της νύφης, ηχούσαν γέλια και τραγούδια. Οι συγγενείς και οι φίλοι είχαν μαζευτεί, όπως το έθιμο πρόσταζε, για να συνοδεύσουν τη νύφη στην καινούργια της ζωής.

    Ο γαμπρός, άγέρωχος, προχώρησε προς το δωμάτιο της νύφης. Το στήθος του φούσκωνε από περηφάνια. Ήταν η στιγμή που την έβλεπε ντυμένη με την παραδοσιακή της φορεσιά, στολισμένη όπως όριζε η παράδοση. Μα μόλις πέρασε την πόρτα, το χαμόγελο του έσβησε.

Τα φυσεκλίκια έλειπαν.

Πάγωσε. Κοίταξε γύρω του, σαν να περιμένει να δει κάποιον να τα φέρνει την τελευταία στιγμή. Όταν συνειδητοποίησε πως δεν θα έρθουν, άρπαξε την πόρτα, έσφιξε τις γροθιές του και φώναζε.

«Δεν τη θέλω τη νύφη αν δεν φορέσει φυσεκλίκια!»

     Τα λόγια του αντήχησαν μέσα στο δωμάτιο και κύλησαν σαν κύμα προς την αυλή. Οι καλεσμένοι στράφηκαν ο ένας στον άλλο, έκπληκτοι στην αρχή, κι έπειτα, χωρίς να μπορούν να συγκρατηθούν, ξέσπασαν σε γέλια.

      Οι γεροντότεροι χαμογέλασαν με νόημα. Ήξεραν πως οι νέοι πολλές φορές παρασύρονταν από το τυπικό των εθίμων.

     Οι συγγενείς του γαμπρού έτρεξαν να τον συνετίσουν. Του εξήγησαν πως η νύφη δεν είχε φυσεκλίκια γιατί ήταν φτωχή. Πώς θα μπορούσε να αποκτήσει, αφού δεν της χάρισε κανείς; 

   Ο γαμπρός, με τη φλόγα της στιγμής, δυσκολευόταν να αποδεχτεί το γεγονός. Όμως, καθώς οι φωνές των φίλων και των συγγενών τον περιτριγύριζαν, τα επιχειρήματα του λιγόστεψαν, ώσπου στο τέλος έμεινε να χαμογελάει αμήχανα.

Ο γάμος δεν χάλασε.

Όταν το Γεγονός Γίνεται Τραγούδι

   Τα σατιρικά τραγούδια των χωριών κρύβουν αλήθειες που αλλιώς θα είχαν χαθεί. Ένα πειρατικό δίστιχο, μια σκωπτική μελωδία, και ξαφνικά, μια ολόκληρη εποχή ζωντανεύει.  Η σκηνή έγινε αντικείμενο γέλιου και, όπως συμβαίνει συχνά στην παράδοση, οι χωριανοί δεν άφησαν την ευκαιρία να πάει χαμένη. Οι στίχοι που δημιουργήθηκαν τότε, πέρασαν από γενιά σε γενιά, αποκαλύπτοντας όχι μόνο το χιούμορ αλλά και τις λεπτομέρειες μιας φορεσιάς που δεν είχε ξεχαστεί.

 «.................

Την πόρτα πιάνει και κουνάει

και τα πόδια  σπαρταράει 

........................

κλότσους ρίχνει και φωνάζει
θέλω νύφη με γιορντάνι
και στη μέση φουσιεκλίκε
που να κάνει φράπε φρούπε

.........................»  κ.λ.π.

       Η παράδοση θέλει τα τραγούδια να αποτυπώνουν τα γεγονότα με τρόπο παιγνιώδη. Έτσι, ακόμα και μια κρίση θυμού μπορεί να γίνει στίχος και να ανέβει στον χρόνο.

    Σήμερα, διατηρούμε αυτά τα τραγούδια με σεβασμό, αποφεύγοντας ονόματα και συγκεκριμένες λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να προκαλέσουν παρεξηγήσεις. Η ουσία όμως μένει ίδια: μέσα από τη σάτιρα, αποκαλύπτονται πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινότητα, τα έθιμα και τις φορεσιές των προγόνων μας. Και όσο αυτά τα τραγούδια συνεχίζουν να τραγουδούν, η ιστορία τους δεν θα σβήσει ποτέ.

 Σημείωση: 

Όλες οι φωτογραφίες έχουν αφιλοκερδός σκοπό και εμφανίζονται μόνο για λαογραφικό σκοπό.

       Η πρώτη φωτογραφία με τα φυσεκλίκια μας την έστειλε φίλος Δροπολίτης που του ανήκουν. 

Το μεσοχώρι της Γλύνας είναι φωτογραφία από το αρχείο μου 

 Οι υπόλοιπες είναι από ο διαδίκτυο χωρίς να αναφέρουν την πηγή.

 

Χρήστος Γιάννης
Αθήνα 23 Νοεμβρίου 2017

Τελευταία σύνταξη 15.2.2025